Sigurno ste svi da sada čuli za pojam građansko pravo, međutim postavlja se pitanje, koje je to pravo građansko i kakva su ta građanska prava? Pravni laici naziv građansko pravo mogu pogrešno protumačiti i zaključiti da su to neka subjektivna prava, koja pripadaju građanima, što nije daleko od istine ali ipak takvo poimanje nije tačno.
Naime, građansko pravo je skup pravnih normi koji uređuju društvene odnose. Odnosno to je grana prava, usudim se reći, najveća i najkompleksnija grana prava. Čak neki smatraju da je građansko pravo zapravo skup posebnih grana prava, koje se dalje opet granaju. Građansko pravo je jedna od najstarijih pravnih grana, a nastala je kao potreba da se regulišu odnosi u koje ljudi stupaju povodom stvari, činidbe i imovine. Dakle subjekti građanskog prava mogu biti i pravna i fizička lica a objekti građanskog prava su stvari, činidba i imovina, intelektualne tvorevine itd.
Nadam se da vam je sada jasnije koji obim građansko pravo ima, a kako bi stvorili kompletniju sliku pogledajmo koje to sve „grane prava“ čine građansko pravo:
- Stvarno pravo (koje reguliše one odnose koji nastaju povodom stvari)
- Nasljedno pravo (koje reguliše odnose nastale nakon smrti osobe)
- Porodično pravo (koje reguliše porodične odnose)
- Obligaciono pravo (koje reguliše obligacione odnose, odnosno odnose nastale povodom činidbe)
- Međunarodno privatno pravo (koje reguliše privatno-pravne odnose sa međunarodnim obilježjem)
- Privredno pravo (koje reguliše odnose između privrednih subjekata i unutar sebe obuhvata poslovno pravo, transportno pravo, pravo osiguranja itd.)
- Pravo intelektualnog vlasništva (koje reguliše subjektivna prava na intelektualnim tvorevinama)
Da li je sada jasnija slika koliko je građansko pravo obimno?
Na prvu bi moglo djelovati da građansko pravo zapravo reguliše sve imovinske odnose i da je razgraničavanje građanskog prava i ostalih grana prava jednostavno. To nije slučaj, razgraničavanje građanskog prava od drugih grana prava je izuzetno kompleksno, jer i građansko pravo reguliše neimovinske odnose (naknada štete kod duševne boli, povrede časti, ugleda itd.), a s druge strane i druge grane prava regulišu određene imovinske odnose. Prije možemo reći da se građansko pravo razlikuje od drugih grana prava po načinu na koji reguliše određena prava, odnosno načela građanskog prava definišu građansko pravo i izdvajaju ga od drugih grana prava.
Načela građanskog prava su:
- Dispozitivnost (to znači da stranke imaju autonomiju, mogu samostalno ugovorati ono što smatraju da je bitno za njihov pravni odnos)
- Stranačka ravnopravnost (u odnosima koje reguliše građansko pravo stranke su ravnopravne)
- Prenosivnost (stranke mogu svoja subjektivna prava prenositi na drugog)
- Imovinska sankcija (za preuzete obaveze stranka će odgovarati svojom imovinom u slučaju da ih ne ispuni)
Najbolje da ovo objasnimo kroz jedan dobro poznati primjer:
* Osoba A duguje općini 10.000 KM na ime poreza.
* Osoba A je kupila zemljište od opštine i duguje joj 10.000 KM na ime kupoprodajne cijene.
Kako ćemo odrediti koji od ova dva odnosa reguliše građansko pravo? Po načelima, idemo redom.
Dispozitivnost, stranke u prvom slučaju ne mogu dogovarati koliki će biti iznos poreza, iznos poreza je zakonski propisan, dok u drugom slučaju cijena se formira prema uslovima tržišta, dakle stranke imaju slobodu da dogovore cijenu. U prvom slučaju stranke ne mogu dogovarati način plaćanja, način plaćanja je tačno određen Zakonom, dok se kod kupoprodaje zemljišta stranke dogovaraju oko načina plačanja itd.
Stranačka ravnopravnost, u prvom slučaju stranke nisu ravnopravne, s jedne strane imamo organ uprave koji ima obavezu saslušati stranku ali u konačnici donosi rješenje samostalno, obaveza postoji samo na jednoj strani. U drugom slučaju stranke su ravnopravne i jednako odgovaraju za nepoštovanje obaveza preuzetih ugovorom o kupoprodaji.
Prenosivost, u prvom slučaju stranka ne može svoju obavezu plaćanja poreza prenijeti na drugog, dok u drugom slučaju isplata cijene se može prenijeti na drugog.
Imovinska sankcija, u prvom slučaju samo poreski dužnik odgovara svojom imovinom.
Sada kada znamo šta je građansko pravo i šta građansko pravo reguliše jednostavno nam je zaključiti i šta bi to bio građansko-pravni odnos. Dakle građansko-pravni odnos je odnos koji nastaje među subjektima a povodom stvari, činidbe i imovine. Građansko-pravni odnos reguliše građansko pravo koje ima svoja načela, koja ga definišu. Subjekti građanskog prava jesu pravna i fizička lica koja svoja subjektivna prava crpe iz normi objektivnog građanskog prava.
U daljim tekstovima obradit ćemo sve vrste pravnih normi koje čine građansko pravo i predstaviti većinu insituta građanskog prava, kako bi slika bila kompletna.
0 Comments